�ALI�MA HAYATI VE STRES

*Ahmet SANDAL

Ya�ad���m�z y�zy�lda, stressiz ve huzur i�inde bir �al��ma ortam�, �al��anlar�n olumsuz etkilenmedi�i i� hayat� �zlenir oldu. Ge�ti�imiz y�zy�l insanlara b�y�k bir hareketlilik ve h�z kazand�rm��, bu durumda insanlar s�rekli yar�� ve de�i�im i�inde olmaya zorlanm��t�r. Yaln�zca bir fert olarak insanlar m�? Toplumlar bile birbirleriyle yar���r olmu�tur. B�ylesi bir yar��ma ortam� �al��ma hayat�nda da � mutlak surette ba�ar�, tek k�stas �retim � �eklindeki anlay��� e�emen k�lm��t�r. Bu e�emen anlay�� bereberinde heyecan, gerilim, �at��ma, �eki�me ve di�er stres verici unsurlar� getirmi�tir. Bu nokta itibariyle, ister Kamu Y�netiminde isterse de �zel sekt�rde olsun, i��isinden memuruna, amirinden patronuna kadar bir�ok ki�ide stres sorunu ya�anmaktad�r.

�al��anlar�n bir�o�unun stresli bir ortamda �al��t�klar� bir ger�ek olmakla birlikte, bu hususu, Uzman g�r���yle desteklemek gerekirse; Kayseri Devlet Hastanesi Dahiliye Uzman� Dr. �nal Polat��n, �memurlar�n �al��ma ko�ullar�na ve ortamlar�na ba�l� olarak �e�itli hastal�klarla m�cadele ettikleri, bunun temelinde de stresin oldu�u� �eklindeki bir demecini hat�rlatabiliriz.

Genel Olarak Stres

Stres, s�zc�k olarak Latince k�kenden. �estrictia�dan gelmektedir. �nceleri, �adversity� kar��l��� olarak felaket, bela, musibet gibi anlamlara yada �affliction� dert keder s�k�nt� gibi anlamlara sahipken, 19.y�zy�ldan itibaren, stres kavram�na y�klenen anlam de�i�mi�tir. Halktan birine stresin ne oldu�unu sorsan�z, �ruhi dengenin bozulmas�, s�k�nt� ve gerginlik i�inde olmak, mutlu olamamak� gibi cevaplar al�rs�n�z. Bilim adamlar� (�rne�in, Rabkin ve Struening) stresi; organizman�n stres verici etkenlere g�sterdi�i, fizyolojik yada psikolojik tepki olarak tan�mlam��lard�r. Stres�in temelde psikolojik bir olgu oldu�u noktas�nda bilim adamlar� aras�nda g�r�� birli�i oldu�unu g�rmekteyiz.

Stres Nedenleri

Stres nedeni olarak ba�ta � yar��ma toplumu �nu belirtmi�tik. Yani, bu �a�da kar��m�za ��kan (daha do�rusu i�inde mecburen bulunulan) toplum bizatihi stres nedenidir. Bu bizatihi nedeni ba�a koyduktan sonra, stres nedenlerini y�netimden kaynaklanan stres, ki�iden kaynaklanan stres �eklinde iki ana gruba ay�rabiliriz.
Y�netimden kaynaklanan stres hakk�nda ��yle bir s�ralama yapmak m�mk�nd�r. Adaletsiz ba�ar� de�erlendirmesi, �cret e�itsizlikleri, denetlenme korkusu, �rg�tsel kurallar�n kat�l���, i� gruplar�n� de�i�tirme imkanlar�n�n azl��� �eli�kili uygulama ve y�ntemler, s�k s�k yer de�i�tirmeler, merkeziyet�ilik, kararlardan d��lanma, y�kselme imkanlar�n azl��� ve konulan engeller, a��r� formaliteler, kalabal�k �al��ma ko�ullar�, a��r� g�r�lt�, hava kirli�i, i� kazalar�, yetersiz ayd�nlatma, yetersiz ileti�im gibi etkenler y�netsel a��dan birer stres nedenleridir.
Ki�isel olarak da, kaprisli ve ki�iliksiz y�netici �al��an i�in bir stres kayna�� olabilece�i gibi, ki�inin kendisinden kaynaklanan baz� hususlar da (�rne�in, ailevi s�k�nt�lar, ge�im problemi ki�inin ya� durumu, e�itim d�zeyi, bilgi seviyesi gibi) birer stres nedeni olabilmektedir.
Bu nedenler i�inde �nemli g�rd���m �adaletsiz uygulamalar, �cret e�itsizlikleri ve denetlenme korkusunu� a�a��da k�saca �zetlemek istedim.

Bir Stres Nedeni Olarak Adaletsiz Uygulamalar ve �cret E�itsizli�i

G�zel ve anlaml� bir s�zde belirtildi�i �zere, �Adalet M�lk�n Temelidir. Bu s�z� maddi ve manevi cihetiyle d���nd���m�zde ve konumuza uyarlad���m�zda, �adalet ki�ilerin ruh sa�l�klar�n�n da temelidir. Adaletsizlik, ister toplum hayat�n�n genelinde, isterse y�netimsel ili�kilerin temelinde olsun, y�k�c�, sars�c� ve katmerli etki yapar. Adaletsiz uygulamaya muhatap olan, hakk�n� alamad���nda, adaletin tecellisini g�remedi�inde, kendisini i�in i�in yer bitirir, s�k�nt�s�n�, u�rad��� haks�zl��� etraf�na s�k s�k anlat�r ki, bu durum �nemli bir stres nedenidir.

�cret e�itsizli�i de bir stres nedenidir. Bir �al��an�n (�rne�in bir Devlet memurunun Devlet�ten ya da �zel sekt�rdeki bir i��inin Patronundan) en temel iste�i ve beklentisi �e�it i�e e�it �cret� vermesidir. Bu temel kurala uyulmazsa, memur Devlet�e, i��i Patron�a k�ser ve bu k�sk�nl�k yeri gelir i�e kapanmaya ve kendince protestoya d�n���r.

Denetlenme Korkusu ve Stres

�ster yarg�, isterse idari denetim olsun, ki�iler hesap vermekten ho�lanmazlar. �stelik insan psikolojisinde, hatalar� kabullenmeme, kendisini devaml� hakl� g�rme ve hataya mazeret arama vard�r. Denetim, tefti�, soru�turma, inceleme vb. kelime ve kavramlar so�uktur, �rk�t�c�d�r. ��in i�inde, ge�mi�e d�n�k olarak yap�lanlar�n hesab�n�n verilmesi, gerekti�inde cezaland�r�lmas� vard�r. Yani, ba�l� ba��na bu olgu, denetim eleman�ndan ayr� olarak, korku ve bask� nedenidir. Hele, bir de verilemeyecek hesaplar� ve yap�lan bilin�li yanl��l�klar varsa, bu korku ve bask� paniklemeye d�n���r.

Stres Belirtileri ve Yol A�t��� Hastal�klar

Stresin bir�ok belirtisi bulunmaktad�r. Bu belirtilerden en �nemlileri olarak, �y�ksek kan bas�nc�, h�zl� kalp at���, kaslarda gerilim ve titreme, uykusuzluk, midede kramp ve bulant�, ba� a�r�s�, ba� d�nmesi, a��r� yorgunluk, bitkinlik, g���s a�r�s�, a��z kurumas�, zay�fl�k, a��r� terleme, zor nefes almak, ba��rsaklar�n bozulmas�, di�lerin s�k�lmas�� belirtilebilir.

Stresin yol a�t��� hastal�klar kapsam�nda yine Uzman g�r���nden yararlanarak, Kayseri Devlet Hastanesi Dahiliye Uzman� Dr. �nal Polat��n a��klamalar�na yer verelim: �Doktora ba�vuran memurlarda strese ba�l� mide ve ba��rsak hastal�klar� (�lser, gaz, kab�zl�k, ba��rsak kas�lmas� sendromu) ile ba� a�r�s� ve hipertansiyon g�r�ld���, �zellikle ��retmenlerde uzun s�re ayakta durmalar�na ba�l� olarak bacaklarda varis denilen damar geni�lemelerinin olu�tu�u, stresin, g�z ve b�breklere olumsuz tesirlerinin oldu�u, damar yap�lar�n� ve kalbi etkileyerek de hipertansiyon hastal���na neden oldu�u� klinik deneylerde ispatlanm�� bir ger�ektir.

Stresle Nas�l M�cadele Edilebilir?

Bu sorunun cevab�n� iki ana eksende ortaya koyabiliriz.
1-Ki�isel Geli�tirme Faaliyetleri: Bu kapsamda, �e�itli sosyal aktiviteler ve sportif faaliyetler �nemli yer tutar. �nsan�n d���ncesini ve i�e kapan�kl���n� atacak, enerjisini d��a vuracak, jogging, masa tenisi, aerobik gibi sportif etkinlikler ile kermes, konferansa kat�lma, panel izleme, seyahat etme, tatil yapma gibi faaliyetler bu ba�l�k alt�nda say�labilir. Bu ba�lamda, bir �rnek vermek gerekirse, bir �st d�zey b�rokrat, mesai sonras�nda ni�in futbol oynad���n� ��yle a��kl�yordu: Ma� s�ras�nda b�t�n yo�unlu�u ve gerginli�i at�yor, yaln�zca bir �ey d���n�yoruz: Me�in yuvarla�a vurmak. Ger�ekten de �yle. �nsan bir ma� s�ras�nda her�eyi unutarak, yaln�zca oyuna adapte olabiliyor. Bu adapte dolay�s�yla en az�ndan ma� s�resince (1 ya da 2 saat) �ne amir, ne memur, ne evrak ne imza� hi� bir�ey d���n�lm�yor. Bu durum b�y�k bir rahatlama sa�lar. Zaten, Psikiyatristlerce hastalara uygulanan elektrikli �ok tedavisinin amac� da her�eyi unutturmak de�il mi? ��te bir ma�ta bir top pe�inde ko�mak bize her�eyi unutturuyor. B�y�ece, bir ma�ta top pe�inde ko�an stresli bir �al��an bir nevi �ok tedavisinden ge�iyor.

2-Mesleki Geli�tirme Faaliyetleri: Devlet memuru ya da di�er bir �al��an, kendi konusunda bilgisi ve stat�s� itibariyle toplumda yer kazanm�� durumdad�r. �zellikle Devlet memuru ya da b�rokrat konusuyla ilgili alanda e�itim alm��, bu alanda �o�unlukla y�ksek tahsil yapm�� toplum meselelerine vak�f bir insand�r. K�sacas�, bu nedenle belli bir bilin� ve e�itim d�zeyine sahip bir personeli, yukar�daki ki�isel geli�tirme faaliyetleri ile tatmin etmek, stresini gidermek her zaman m�mk�n olmayabilir. Bundan dolay�, �ncelikle mesleki tatmini art�racak ve kurumsal d�zenleme yapmak suretiyle motivasyonu art�racak geli�meler gereklidir. Bu kapsamda, meslekte ilerlemeler belli bir plan dahilinde ve adaletle sa�lanmal�d�r. Bir �al��an�n bulundu�u alanda sa�layacak fazla bir katk�s� olmad��� farkedildi�inde yeni imkanlar ve stat�ler tan�nmal�d�r. Aksi halde, bir alanda ya da stat�de gere�inden fazla s�rede �al��t�r�lan ki�inin strese d��mesi imkan dahilindedir.

Sonu�:
Sonu� k�sm�nda konuyla alakal� g�rd���m ve T�rkiye Gazetesi�nden ald���m bir �iiri Devlet Memuru ve Stres konusuna kal�c� bir bak�� a���� getirdi�i ve daha �ok ak�lda kalaca�� d���ncesiyle a�a��ya al�yorum.

MEMUR AZM� BEY

Sabahlar� herzamanki gibi mahmur, ak�amlar� yine tela�e,
Evinin yolunu buldu�una sevinir; Memur Azmi Bey.
�Okumu�lar� ba�ka dertte, kimi vali olacak, kimi ata�e.
Bir dilim ekmek buldu�una sevinir; Memur Azmi Bey.
********* ********
Pazartesi evden ��kar isteksiz, gerisin geri gider ayaklar�.
�Bir araba, bir ev almak� �zerinedir, t�m �abalad�klar�.
Sal�, �ar�amba, Per�embe�nin yoktur hi�bir farklar�,
Sonunda Cuma�n�n geldi�ine sevinir; Memur Azmi Bey.
********* ********
Ev kiras� �demeye al��m�� olsa da, ev sahibine al��amam��t�r.
�Bir lojman� t�m hayali olsa da, b�y�k torpile ula�amam��t�r.
Amir de sekreter de lojman� kapm��, geriye bir �ey kalmam��t�r.
Evi olana bile lojman verildi�ine �a��r�r; Memur Azmi Bey.
********* ********
Adaletsizlikler haks�zl�klar y�z�nden, tan��m��t�r stresle.
�al��m�� didinmi� terfi beklemeye ba�lam��t�r; binbir hevesle.
Nafile, �day�s� olan� �ne ge�irilmi�tir; hem de alt�nc� vitesle.
Deli olup da akl�n� ka��rmad���na sevinir; Memur Azmi Bey.
********* ********
R��vet�i, zimmet�i, yalaka, sahtek�r, asalak �yolunu� bulur.
Bunlara �i�ini bilen memur� denir, topluma k�t� �rnek olur.
En ac� olan�, bu t�r memuru, ba�ta politikac�, birileri korur.
�D�nyan�n �ivisinin koptu�una� �z�l�r; Memur Azmi Bey.
********* ********
�Bu d�zen b�yle gelmi� b�yle gitse� de, bo�ver, al�� memurum.
Eline bir i� ge�mi�, buna sevin, ��kret ve �al�� memurum.
Bilirsin ki, �hayat m�cadele� demektir; sabret ve yar�� memurum.
�Aslan�n a�z�ndan ekme�i� ald���na �v�n�r; Memur Azmi Bey.


Stres sorununu, bu yaz�da k�saca ele alm�� bulunmaktay�z. Esas�nda, konu geni� ve �zerinde akademik �al��ma yap�lacak �zelliktedir. Stres t�m �al��anlar�n sorunudur. Bu sorun �zerinde alan ara�t�rmas� yap�lmas�, konunun anket, g�zlem ve di�er y�ntemlerle etrafl�ca incelenmesi, �nemli bilgi-bulgulara ula��lmas� gerek Kamu Y�netimimizin gerekse �zel sekt�r y�netiminin geli�mesine katk� sa�layacakt�r. Bir devlet memuru olarak kendi g�zlemlerimden de yararlanarak baz� hususlar� a��klamaya �al��t�m. Yararl� olmu� isem kendimi bahtiyar hissederim. Kamu ve �zel sekt�rde �al��an t�m emek�ilere sa�l�kl� ve stresten uzak g�nler dilerim.

 

KAYNAK�A

[1] NTVMSNBC internet sitesinde yay�nlanan bir haber, kaynak, Anadolu Ajans�, Kayseri, 11.04.2004

[2] NTVMSNBC internet sitesinde yay�nlanan bir haber, kaynak, Anadolu Ajans�, Kayseri, 11.04.2004

[3] T�rkiye Gazetesi, Diyalog K��esi, 04.01.2004 tarihli n�sha

*Ahmet SANDAL
Kamu Y�netimi Uzman�

Ahmet SANDAL Kamu Y�netimi Uzman� Kahramanmara� 1965 do�umludur. 1986 y�l�nda Ankara �niversitesi Siyasal Bilgiler Fak�ltesinden mezun olduktan sonra Kamu�da g�rev alm��t�r. Evli ve iki �ocuk babas�d�r. Ankara�da ikamet etmektedir. Kamu Y�netimi Uzman� olarak kamu y�netiminin �e�itli y�nleri �zerine ara�t�rma-tez ve makale �al��malar� bulunmaktad�r. Bu �al��malar�n�n bir k�sm� baz� gazete ve dergilerde yay�nlanm��t�r. Ayr�ca edebiyatla da ilgili olup baz� �iirleri yay�nlanm��t�r.

 
4863 kez okunmu�tur.